Mobbing’in Tanımı: İşyerinde bir kişi ya da grubu hedef alan kişi ya da kişiler tarafından süreklilik arz eden ve insanı yıpratma amacı taşıyan birtakım bilinçli, sistematik davranışların yöneltilmesi ile gerçekleşen sürece Mobbing denir. Mobbing, İngilizce bir kelimedir. Zorbalık olarak da tanımlanabilir.
Mobbing ne değildir? Kabalık, terfi edememe, kavga, çatışma vb. bir veya birkaç defa meydana gelen, rastgele ve genel tavır halindeki eylemler mobbing değildir.
Hepimiz bir şekilde Mobbing’e şahit olmuş ya da yaşamış olabiliriz. Üstlerin altlarına yaptığı bir davranış olabileceği gibi, aynı seviyede kişilerin birbirine yaptığı bir davranış da olabilir. Mobbing uygulayan kimsenin aslında amacı maruz kalan kişiyi psikolojik olarak yıpratmak, psikolojik şiddet uygulayarak iş verimini düşürmek ve en nihayetinde onun iş yerinden ayrılmasını sağlamak veya gönderilmesi amaçlanmaktadır.
Bir davranışının mobbing olabilmesi için şunlar mutlaka olmalıdır;
- Kasıtlılık: Herkese değil, sadece kasıtlı olarak size kötü davranılıyorsa, burada kasıtlı bir davranış olduğunu söyleyebiliriz. Sadece size değil herkese kötü davranılıyorsa bunu kişiselleştiremezsiniz.
- Süreklilik: Devamlılığının olması gerekiyor. Bir defa yaptıysa burada mobbingten söz edemeyiz. Devamlı yapılıyorsa mobbing uygulandığından söz edilebilir.
- Sistematik: Bir amaç uğruna, bir davranış sistemi vardır. Bu sistem genellikle sizi yıldırmak, iş verimliliğinizin zayıflaması belki kendinizi mutsuz hissetmeniz ve en nihayetinde işten ayrılmanızdır.
Bu 3 öncül var ise “Mobbing” den söz edebiliriz.
Peki son zamanlarda adını sıkça duyduğumuz mobbing niçin artmış olabilir? Cevabı çok basit. Kapitalist düzen ile rekabetin artması ve çalışma saatlerinin çok fazla olmasından dolayı arttığını söylemek mümkün.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre “Mobbing”in artmasına zemin hazırlayan bir takım ortamlar şöyle belirtiliyor. Eğer sınırlar ve roller belirgin değilse, iletişim ve problem çözme becerileri iyi seviyede değilse, “Mobbing’in” oluşmasına zemin hazırlanıyor.
Kimler Mobbing uyguluyor? Kontrolcü yapıda ki birisi ve tehdit altında sadece kendisini düşünen bireyler, empati yoksunu, özgüven ve özsaygı eksikliği olanlar, kişilik problemi olanlar, yargısız, yansız ve yüksüz davranamayan kişiler ve demografik özellikleri (cinsiyet, eğitim durumu, medeni durum, fiziksel görünüm, yaş, tecrübe, kıdem, cinsel eğilim, sosyo-ekonomik durum, inanç farklılıkları, görüş farklılıkları, etnik köken, siyasi görüş farklılıkları vb.) kendisi ile farklı olan bireyler diğer bireylere Mobbing uyguluyor. Ayrıca çocukken şiddete yönelik yetiştirilmiş kişilerin de (ezici ve rekabetçi kişilik) Mobbing uygulamaya yatkın oldukları bilinmektedir.
Kimler Mobbing’e uğrar? İyi niyetli, yumuşak karakterli, hırslarına yenik düşmeyen, çok boyutlu düşünebilen, yaratıcı düşünceye daha yatkın olan bireylerin Mobbing’e uğradıkları belirlenmiştir. Bu bireyler genellikle etik değerlere ve kurallara da önem veren insanlardır. Bazen de özgüveni yeterli seviyede olmayan bireyler haklarını tam olarak savunamadıkları için Mobbing’e maruz kalabiliyorlar. Demografik özellikleri (cinsiyet, eğitim durumu, medeni durum, fiziksel görünüm, yaş, tecrübe, kıdem, cinsel eğilim, sosyo-ekonomik durum, inanç farklılıkları, görüş farklılıkları, etnik köken, siyasi görüş farklılıkları vb.) farklı olan bireylere de Mobbing uygulandığı araştırmalarda belirtilmektedir.
Mobbing ilişkileri nasıl etkiliyor? Mobbing genellikle işyerinde oluyor demiştik. Fakat etkileri işyeri ile sınırlı değildir. İşyerinde Mobbing’e maruz kalan birey bunu aile hayatına, diğer iş arkadaşlarına, sosyal çevresine dolaylı da olsa yansıtabilir ve bahsi geçen sosyal çevreler de bu durumdan etkilenebilir. Ayrıca bireylerde psikosomatik hastalıklar da görülebilir. Baş ağrıları, kaşıntılar, kaygı bozuklukları, aşırı kilo alma veya verme başlıca rahatsızlıklar olarak kendini göstermektedir.
Kurumun sorumlulukları nelerdir? Kurum öncelikle rolleri ve sınırları çok iyi belirliyor olması lazım. Rollere uygun yetkinliğin verilmesi çok önemli. Demokrasi ve dayanışmayı temel alan bir düzen oluşturulmalı. Kişilerin fikirlerini hür iradesiyle söyleyebilecekleri bir ortam yaratmaları gerekiyor. Çalışma saatlerinin düzenleniyor olması ve herkese her işin verilmemesi çok önemli. Yıldırmayı önleyici etik kurallar geliştirilebilir. Kurum bunu kendisi geliştirebilir. Çalışanlara yönelik problem çözme ve iletişim becerilerini geliştirmeye yönelik bir takım eğitimler verebilir. Eğer Mobbing’e uğrayan kişi haklarını aramak için yasal sürece gidecek ise kurum bunu durdurmamalıdır.
Neler yapılabilir? Öncelikle Mobbing olduğunu tespit etmek için yukarıda ki öncülleri dikkate alalım. Yazılı olarak ispat edilmesi işimizi kolaylaştıracaktır. Bir elektronik posta (e-mail) vs. elinizde varsa işiniz kolaylaşır. Çünkü resmi belgedir bunlar. Bir de tanık ihtiyaçtır. İşyerinizden çalışma arkadaşınız olabilir mesela. Daha sonra bir üst yöneticimize bu durumu bildirelim. Eğer üst yöneticiniz yoksa ya da üst yöneticiyseniz ve Mobbing’e maruz kalıyorsanız İnsan Kaynakları (İK) birimine bildirebilirsiniz. Kurumsal bir firma da çalışmıyorsanız, Mobbing İle Mücadele Derneği ile iletişime geçebilir ve yasal haklarınızı arayabilirsiniz.